Suy thận là một bệnh lý phổ biến, có thể làm giảm chất lượng cuộc sống nếu không được quản lý đúng cách. Chế độ ăn uống phù hợp đóng vai trò quan trọng trong việc kiểm soát tình trạng này. Bài viết này của Trang Vàng Nông Nghiệp sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về các thực phẩm tốt cho người bị suy thận, các nguyên tắc dinh dưỡng cần tuân thủ và những thực phẩm cần tránh để bảo vệ thận tốt hơn.
Giới thiệu về suy thận
Suy thận là gì?
Suy thận là tình trạng thận bị tổn thương, không còn khả năng lọc máu và loại bỏ chất thải khỏi cơ thể một cách hiệu quả. Tình trạng này có thể diễn ra từ từ theo thời gian (suy thận mãn tính) hoặc xảy ra đột ngột (suy thận cấp tính), tùy thuộc vào nguyên nhân gây ra và mức độ tổn thương của thận. Suy thận thường được chia thành 5 giai đoạn, với giai đoạn 1 là nhẹ nhất và giai đoạn 5 là nghiêm trọng nhất, còn được gọi là suy thận giai đoạn cuối hoặc bệnh thận mạn tính giai đoạn cuối (ESRD – End-Stage Renal Disease).
Triệu chứng chính của suy thận
Suy thận không luôn gây ra triệu chứng ngay lập tức mà có thể phát triển âm thầm. Các triệu chứng phổ biến thường bao gồm:
- Mệt mỏi và yếu sức: Thận suy yếu có thể dẫn đến thiếu máu do giảm sản xuất hormone erythropoietin (EPO), gây ra mệt mỏi và suy nhược.
- Phù nề: Khi chức năng lọc của thận giảm, nước và muối có thể tích tụ, gây ra sưng phù ở tay, chân, mắt cá chân, hoặc mặt.
- Thay đổi trong tiểu tiện: Nước tiểu có thể trở nên nhiều hoặc ít hơn, màu sắc thay đổi, có bọt hoặc máu, hoặc có cảm giác tiểu đau rát.
- Khó thở: Tình trạng tích tụ dịch trong phổi hoặc thiếu máu có thể dẫn đến khó thở, đặc biệt là khi vận động hoặc nằm xuống.
- Ngứa và khô da: Do thận không thể loại bỏ chất thải và khoáng chất một cách hiệu quả, các độc tố có thể tích tụ trong máu, gây ra ngứa và khô da.
- Chuột rút và co giật: Sự mất cân bằng điện giải, đặc biệt là kali, có thể gây chuột rút hoặc co giật cơ bắp.
Tìm hiểu thêm: Bệnh sỏi thận là bệnh gì? Những điều cần biết về bệnh sỏi thận
Nguyên tắc dinh dưỡng cho người bị suy thận
- Hạn chế natri: Natri có trong muối ăn và các thực phẩm chế biến sẵn có thể làm tăng huyết áp và gây giữ nước, làm tăng gánh nặng cho thận. Nên ưu tiên các thực phẩm tươi sống và nấu ăn tại nhà để kiểm soát lượng muối.
- Giới hạn kali và phốt pho: Khi thận suy yếu, chúng không thể loại bỏ kali và phốt pho hiệu quả. Lượng dư thừa của các khoáng chất này có thể gây rối loạn nhịp tim và ảnh hưởng đến sức khỏe xương. Vì vậy, cần hạn chế các thực phẩm giàu kali và phốt pho.
- Điều chỉnh lượng protein: Protein là một yếu tố dinh dưỡng thiết yếu, nhưng tiêu thụ quá nhiều có thể làm tăng sản xuất chất thải nitrogen, gây căng thẳng cho thận. Người bị suy thận nên chọn các nguồn protein chất lượng cao, tiêu thụ ở mức độ vừa phải để duy trì sức khỏe.
- Tăng cường chất béo lành mạnh: Chất béo là nguồn năng lượng thay thế khi giảm protein, đồng thời tốt cho sức khỏe tim mạch. Người bệnh nên chọn các nguồn chất béo không bão hòa như dầu ô liu, dầu hạt cải và tránh chất béo bão hòa từ mỡ động vật.
Xem thêm: Tác dụng của lá Dâm dương hoắc – Bổ thận tráng dương
Danh sách thực phẩm tốt cho người bị suy thận
Thực phẩm thực phẩm tốt cho người bị suy thận – Trái cây và rau củ
Táo
Táo còn giàu chất xơ, đặc biệt là pectin, có thể giúp kiểm soát cholesterol và đường huyết, hỗ trợ chức năng thận tốt hơn. Theo một nghiên cứu được công bố trên tạp chí Nutrition & Metabolism, chế độ ăn giàu pectin giúp giảm mức cholesterol và tăng cường sức khỏe tim mạch, một yếu tố quan trọng trong quản lý suy thận.
Quả mọng
Các loại quả mọng như dâu tây, việt quất, mâm xôi chứa lượng kali thấp và giàu chất chống oxy hóa như anthocyanin, giúp bảo vệ tế bào thận khỏi tổn thương oxy hóa. Một nghiên cứu trên tạp chí Journal of Agricultural and Food Chemistry chỉ ra rằng anthocyanin có thể giúp giảm viêm, bảo vệ tế bào thận khỏi tổn thương do các gốc tự do.
Nho
Nho, đặc biệt là nho đỏ chứa resveratrol – một hợp chất chống viêm mạnh mẽ. Resveratrol có khả năng hỗ trợ cải thiện lưu thông máu và bảo vệ thận khỏi tổn thương do viêm. Một nghiên cứu trên tạp chí Nephrology Dialysis Transplantation đã cho thấy resveratrol có tác dụng bảo vệ thận bằng cách giảm viêm và stress oxy hóa.
Dứa
Dứa là một nguồn cung cấp vitamin C dồi dào. Vitamin C giúp tăng cường hệ miễn dịch và giảm viêm, hỗ trợ cải thiện sức khỏe tổng thể. Theo tạp chí Clinical Nutrition, việc tiêu thụ các loại thực phẩm giàu vitamin C giúp tăng cường sức khỏe tế bào và hỗ trợ quá trình lọc máu.
Súp lơ trắng
Súp lơ trắng chứa ít kali lại giàu vitamin C, vitamin K và folate, là những chất dinh dưỡng quan trọng cho người bị suy thận. Hơn nữa, súp lơ có chứa các hợp chất chống oxy hóa giúp bảo vệ tế bào thận. Theo tạp chí Food & Function, hợp chất sulforaphane trong súp lơ có khả năng bảo vệ các tế bào thận khỏi tổn thương do oxy hóa.
Bắp cải
Bắp cải là một loại rau có lượng kali thấp nhưng lại giàu vitamin K, vitamin C và chất xơ, giúp hỗ trợ tiêu hóa và kiểm soát lượng đường trong máu, tốt cho người bị suy thận. Theo tạp chí Journal of Nutrition, việc tiêu thụ bắp cải có thể giúp giảm viêm và cải thiện sức khỏe tổng thể, đặc biệt là cho hệ tim mạch.
Ớt chuông đỏ
Ớt chuông đỏ cung cấp nhiều vitamin C và vitamin A. Chúng cũng giàu chất chống oxy hóa như lycopene, giúp bảo vệ thận khỏi tổn thương do viêm và gốc tự do. Một nghiên cứu trên tạp chí Antioxidants cho thấy lycopene trong ớt chuông đỏ có khả năng giảm viêm và bảo vệ tế bào thận khỏi tổn thương.
Thực phẩm thực phẩm tốt cho người bị suy thận – Thực phẩm giàu protein
Cá béo
Cá hồi, cá ngừ, cá thu là các loại cá giàu protein, giàu omega-3, giúp giảm viêm, cải thiện lưu thông máu và bảo vệ thận khỏi tổn thương do viêm mãn tính. Ngoài ra, cá có lượng phốt pho thấp hơn so với thịt đỏ. Theo một nghiên cứu trên tạp chí Journal of Renal Nutrition, tiêu thụ cá giàu omega-3 giúp giảm mức độ proteinuria (chất đạm trong nước tiểu), cải thiện chức năng thận và giảm nguy cơ bệnh tim mạch ở người suy thận.
Thịt gia cầm
Thịt gia cầm như thịt gà, thịt vịt không da là nguồn protein dễ tiêu hóa và axit amin thiết yếu cho cơ thể mà không tạo ra nhiều chất thải, giúp giảm áp lực lên thận. Thịt gia cầm cũng chứa nhiều vitamin B3 (niacin) và B6, hỗ trợ chuyển hóa năng lượng và chức năng miễn dịch. Theo tạp chí Clinical Journal of the American Society of Nephrology, tiêu thụ thịt gia cầm vừa phải giúp duy trì khối lượng cơ bắp, giảm nguy cơ suy dinh dưỡng và hỗ trợ kiểm soát bệnh suy thận.
Trứng
Trứng là một nguồn protein hoàn chỉnh, chứa tất cả các axit amin thiết yếu, giúp cung cấp năng lượng cho cơ thể mà không gây quá nhiều chất thải nitrogen. Lòng trắng trứng đặc biệt tốt cho người suy thận vì có chứa chứa albumin, một loại protein quan trọng giúp duy trì áp lực thẩm thấu trong máu và hỗ trợ chức năng lọc của thận. Theo tạp chí American Journal of Kidney Diseases, bổ sung lòng trắng trứng vào chế độ ăn giúp cải thiện dinh dưỡng và tăng cường chức năng miễn dịch ở người bị suy thận.
Đậu hũ
Đậu hũ là nguồn protein thực vật hoàn chỉnh, chứa ít chất béo bão hòa và không chứa cholesterol, giúp bảo vệ sức khỏe tim mạch và giảm nguy cơ tăng lipid máu. Đậu hũ cũng có hàm lượng kali và phốt pho thấp hơn so với các loại đậu khác. Bên cạnh đó, đậu hũ cung cấp isoflavone, một loại hợp chất chống oxy hóa có khả năng giảm viêm và hỗ trợ sức khỏe thận. Theo một nghiên cứu trên tạp chí Nephrology Dialysis Transplantation, tiêu thụ protein thực vật từ đậu hũ có thể giảm nguy cơ mắc bệnh tim mạch và cải thiện sức khỏe thận ở người suy thận mãn tính.
Thực phẩm thực phẩm tốt cho người bị suy thận – Dầu và chất béo lành mạnh
Dầu ô liu
Dầu ô liu giàu axit oleic, một loại axit béo có khả năng giảm viêm và bảo vệ mạch máu. Nó cũng chứa nhiều polyphenol, một loại chất chống oxy hóa mạnh mẽ, giúp giảm stress oxy hóa và ngăn ngừa tổn thương tế bào thận. Theo tạp chí Nephrology, tiêu thụ dầu ô liu giúp giảm viêm và cải thiện chức năng nội mô, từ đó giúp bảo vệ sức khỏe tim mạch và giảm nguy cơ bệnh thận tiến triển. Ngoài ra, chế độ ăn kiểu Địa Trung Hải giàu dầu ô liu đã được chứng minh là giảm nguy cơ mắc bệnh thận mãn tính và các biến chứng liên quan.
Dầu hạt cải
Dầu hạt cải chứa axit alpha-linolenic (ALA), một loại omega-3 có khả năng giảm viêm và cải thiện lưu thông máu. Nó cũng có lượng chất béo bão hòa thấp, giúp giảm nguy cơ mắc bệnh tim mạch – một trong những yếu tố quan trọng cho người bị suy thận. Theo một nghiên cứu trên tạp chí American Journal of Clinical Nutrition, tiêu thụ dầu hạt cải giúp cải thiện hồ sơ lipid máu, giảm mức độ viêm và có lợi cho sức khỏe thận, đặc biệt là ở người có nguy cơ cao bị bệnh thận mãn tính.
Dầu hạt lanh
Dầu hạt lanh có chứa axit alpha-linolenic, một loại omega-3 có tác dụng giảm viêm, hỗ trợ chức năng thận và cải thiện lưu thông máu. Dầu này cũng giúp tăng cường sức khỏe tim mạch, điều rất quan trọng cho người bị suy thận. Theo tạp chí Journal of Renal Nutrition, tiêu thụ dầu hạt lanh có thể giúp giảm viêm và cải thiện chức năng thận ở người bị bệnh thận mãn tính. Dầu hạt lanh cũng có tác dụng giảm nguy cơ mắc các biến chứng liên quan đến tim mạch.
Dầu bơ
Bơ quả là nguồn cung cấp chất béo không bão hòa đơn, tương tự như dầu ô liu, nhưng có hương vị nhẹ nhàng và dễ dàng sử dụng trong nấu ăn. Mặc dù quả bơ có hàm lượng kali cao nhưng dầu bơ lại không chứa kali, phốt pho nên an toàn cho người suy thận. Theo tạp chí Nutrients, dầu bơ giúp cải thiện hồ sơ lipid máu, giảm nguy cơ mắc bệnh tim mạch và tăng cường sức khỏe tổng thể ở người bị bệnh thận mãn tính.
Thực phẩm người bị suy thận cần hạn chế sử dụng
Trái cây và rau củ cao kali
Kali là khoáng chất thiết yếu cho cơ thể, giúp duy trì chức năng cơ bắp và tim mạch. Tuy nhiên, ở người bị suy thận, kali có thể tích tụ trong máu, gây rối loạn nhịp tim và thậm chí là ngừng tim nếu nồng độ quá cao. Theo tạp chí Journal of Renal Nutrition, tiêu thụ thực phẩm giàu kali ở người suy thận có liên quan đến tăng nguy cơ tăng kali máu, có thể gây tử vong nếu không được kiểm soát kịp thời. Các loại thực phẩm cần hạn chế:
- Chuối: Chuối chứa khoảng 422 mg kali trong mỗi quả trung bình (118 g), là một trong những trái cây có hàm lượng kali cao nhất. Tiêu thụ chuối có thể nhanh chóng làm tăng nồng độ kali trong máu ở người bị suy thận.
- Cam và nước cam: Cam chứa khoảng 237 mg kali mỗi quả (131g), trong khi một cốc nước cam chứa khoảng 496 mg kali. Người bị suy thận nên tránh hoặc giảm tiêu thụ cam và các sản phẩm từ cam để kiểm soát lượng kali.
- Khoai tây: Khoai tây nấu chín có thể chứa tới 926 mg kali trong một củ khoai tây lớn (299g). Việc ngâm khoai tây trong nước trước khi nấu có thể giúp giảm lượng kali nhưng người suy thận vẫn nên hạn chế tiêu thụ.
- Cà chua: Cà chua và các sản phẩm từ cà chua (sốt cà chua, nước ép cà chua) đều có hàm lượng kali cao, với khoảng 292 mg kali trong một cốc cà chua cắt nhỏ (149g).
Sản phẩm từ sữa và các loại hạt cao phốt pho
Phốt pho là khoáng chất quan trọng cho xương và răng nhưng khi thận suy yếu, phốt pho không được loại bỏ hiệu quả, dẫn đến tình trạng tăng phốt pho trong máu. Điều này có thể làm giảm lượng canxi trong máu, gây ra tổn thương xương và nguy cơ loãng xương. Theo tạp chí Clinical Journal of the American Society of Nephrology, mức phốt pho trong máu cao ở người suy thận có liên quan đến tăng nguy cơ tử vong do bệnh tim mạch và các biến chứng xương. Các loại thực phẩm cần hạn chế:
- Sữa: Một cốc sữa (240 ml) chứa khoảng 222 mg phốt pho. Người bị suy thận nên hạn chế tiêu thụ sữa và các sản phẩm từ sữa để tránh tăng phốt pho máu.
- Phô mai: Phô mai là nguồn giàu phốt pho, với lượng phốt pho khác nhau tùy theo loại phô mai. Ví dụ, phô mai cheddar chứa khoảng 145 mg phốt pho mỗi ounce (28g).
- Hạt hướng dương: Hạt hướng dương chứa khoảng 336 mg phốt pho trong mỗi ounce (28g), là một trong những loại hạt có hàm lượng phốt pho cao nhất.
Thực phẩm chế biến sẵn
Natri (muối) là yếu tố quan trọng trong việc duy trì cân bằng nước và huyết áp nhưng quá nhiều natri có thể gây phù nề và tăng huyết áp, làm nặng thêm tình trạng suy thận. Theo tạp chí Hypertension, việc tiêu thụ thực phẩm giàu natri có thể làm tăng huyết áp, gây tổn thương tim mạch và làm trầm trọng thêm tình trạng suy thận. Các loại thực phẩm cần hạn chế:
- Xúc xích: Xúc xích chứa khoảng 578 mg natri trong mỗi cây xúc xích trung bình (76g). Thực phẩm này cũng có thể chứa chất bảo quản và các phụ gia khác gây áp lực cho thận.
- Thịt muối (bacon): Thịt muối có hàm lượng natri cực cao, với khoảng 1.208 mg natri trong 4 lát thịt muối nấu chín (34g), khiến nó trở thành thực phẩm không an toàn cho người suy thận.
- Đồ hộp: Các loại thực phẩm đóng hộp, từ súp, nước sốt đến đậu hộp, thường chứa nhiều natri để bảo quản. Ví dụ, một cốc súp đóng hộp có thể chứa hơn 1.000 mg natri.
Biện pháp hỗ trợ điều trị suy thận
Điều trị suy thận không chỉ phụ thuộc vào các loại thuốc và can thiệp y tế, mà còn cần một kế hoạch chăm sóc toàn diện. Dưới đây là những biện pháp hỗ trợ điều trị suy thận:
- Chế độ ăn uống hợp lý: Hạn chế protein, kali, phốt pho, và natri giúp giảm áp lực lọc cho thận, làm chậm tiến triển của bệnh. Chế độ ăn ít protein (0,6 – 0,8 g/kg cân nặng/ngày) phù hợp cho các giai đoạn đầu của suy thận.
- Tăng cường hoạt động thể chất: Tập thể dục đều đặn 150 phút/tuần với các bài tập như đi bộ, yoga hoặc đạp xe giúp kiểm soát huyết áp, duy trì cân nặng lý tưởng, và tăng cường sức khỏe tim mạch.
- Quản lý căng thẳng và cải thiện giấc ngủ: Thực hành thiền, hít thở sâu, và thiết lập thói quen ngủ đều đặn để giảm căng thẳng và cải thiện giấc ngủ, từ đó bảo vệ sức khỏe thận và tim mạch.
- Uống đủ nước nhưng không quá mức: Tham khảo ý kiến bác sĩ về lượng nước phù hợp dựa trên tình trạng thận và lượng nước tiểu hàng ngày, tránh uống quá nhiều để giảm phù nề và tăng huyết áp.
- Kiểm soát cân nặng: Giảm cân từ từ (0,5 – 1kg/tuần) bằng cách giảm tinh bột và chất béo không lành mạnh giúp giảm áp lực lên thận, cải thiện các chỉ số sinh hóa và làm chậm tiến triển của bệnh.
- Thực hiện kiểm tra định kỳ: Thăm khám định kỳ để theo dõi chức năng thận và điều chỉnh chế độ điều trị kịp thời, đảm bảo kiểm soát tốt hơn tình trạng suy thận và ngăn ngừa biến chứng.
Tham khảo thêm: Mách bạn bài thuốc ngò gai trị sỏi thận, hiệu quả bất ngờ
Câu hỏi thường gặp về thực phẩm tốt cho người bị suy thận
Có loại hạt nào người suy thận có thể ăn được không?
Hầu hết các loại hạt chứa nhiều phốt pho, nhưng hạt macadamia và hạt dẻ là lựa chọn an toàn hơn, với hàm lượng phốt pho và kali thấp hơn. Chúng cung cấp năng lượng và chất béo lành mạnh mà không làm tăng áp lực lên thận. Tuy nhiên, người bệnh nên ăn với lượng vừa phải và tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi bổ sung vào chế độ ăn.
Uống nước nhiều có tốt cho thận không?
Uống đủ nước giúp thận hoạt động tốt, nhưng với người suy thận nặng, uống quá nhiều có thể gây phù nề và tăng huyết áp. Người bệnh nên uống nước theo chỉ định của bác sĩ, thường dựa trên lượng nước tiểu và tình trạng thận, để đảm bảo an toàn và tránh quá tải dịch.
Có cần bổ sung vitamin và khoáng chất không?
Người suy thận có thể cần bổ sung vitamin D, sắt, axit folic, và vitamin nhóm B do nguy cơ thiếu hụt dinh dưỡng cao. Việc bổ sung nên được thực hiện dưới sự giám sát của bác sĩ để đảm bảo an toàn và phù hợp với nhu cầu cụ thể của cơ thể.
Chia sẻ từ các chuyên gia dành cho người bị suy thận
- PGS.TS.BS Vũ Lê Chuyên, hiện đang dẫn dắt đội ngũ chuyên gia tại Trung tâm Tiết niệu – Thận học, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh TP.HCM, khuyến nghị:
“Người bị suy thận nên hạn chế tiêu thụ muối và thực phẩm chế biến sẵn để giảm áp lực lên thận. Đồng thời, việc duy trì cân nặng hợp lý và kiểm soát huyết áp cũng rất quan trọng trong quá trình điều trị.”
- GS.TS.BS Trần Ngọc Sinh, Chủ tịch Hội Tiết niệu – Thận học TP.HCM, chia sẻ:
“Bệnh nhân suy thận cần tuân thủ chế độ ăn ít protein và hạn chế kali, phốt pho. Việc uống đủ nước cũng cần được điều chỉnh phù hợp với tình trạng bệnh và theo chỉ định của bác sĩ.”
- Bác sĩ Nguyễn Văn Ân, nguyên Trưởng khoa Niệu A, Bệnh viện Bình Dân TP.HCM, với hơn 30 năm kinh nghiệm, tư vấn:
“Người bệnh nên tránh lạm dụng thuốc không kê đơn và hạn chế tiếp xúc với các chất độc hại để bảo vệ thận. Đồng thời, việc kiểm soát tốt đường huyết và huyết áp là cần thiết để ngăn ngừa suy thận tiến triển.”
Kết luận
Việc chọn đúng loại thực phẩm tốt cho người bị suy thận và tuân thủ các nguyên tắc dinh dưỡng có thể làm chậm tiến triển của bệnh, giảm bớt các triệu chứng và cải thiện chất lượng cuộc sống. Bên cạnh đó, người bệnh cũng cần thường xuyên theo dõi sức khỏe, kiểm tra định kỳ và giữ liên lạc với chuyên gia y tế để điều chỉnh kịp thời các biện pháp điều trị.
Xem thêm: Cách chọn mua sâm cau, cách ngâm rượu sâm cau để bổ thận tráng dương